Op 8 september 2024, tijdens de sluitingsceremonie van de Paralympische Spelen in Parijs, vertolkten Amadou & Mariam Serge Gainsbourgs ‘Je suis venu te dire que je m’en vais’ (‘Ik kwam je zeggen dat ik wegga’). Niemand wist toen dat het profetische woorden zouden blijken. Zeven maanden later, op 4 april 2025, overleed Amadou Bagayoko op 70-jarige leeftijd. Het zou hun laatste gezamenlijke optreden blijken. Drie dagen voor zijn overlijden had hij nog de laatste details van hun negende album goedgekeurd. Dat album, ‘L’amour à la Folie’, verscheen op 24 oktober en is zowel een liefdesverklaring als een testament, een laatste muzikaal gesprek tussen twee mensen die bijna vijftig jaar lang elkaars stem en compagnon waren.
Het is ook iets anders: een demonstratie van de schijnbare vanzelfsprekendheid waarmee Mariam Doumbia doorgaat. Geen rouwperiode die de muziek stopzet, geen twijfel over of ze verder kan. “What has changed is that my husband is no longer by my left side”, zei ze in een recent interview. Vanaf oktober toert ze met hun zoon Sam Bagayoko en de vaste muzikanten langs Noord-Amerika en Europa, spelend vanuit een zekerheid die geen vraag is maar een gegeven. Dit is wat ze doen. Dit is wie ze zijn. De muziek gaat door omdat de muziek altijd is doorgegaan.
Een halve eeuw wereldmuziek herdefiniëren
Om te begrijpen wat ‘L’amour à la Folie’ betekent, moet je eerst begrijpen wat Amadou & Mariam betekenden voor de muziek. Toen Manu Chao in 2004 hun doorbraakalbum ‘Dimanche à Bamako’ produceerde, opende hij een poort die decennialang gesloten was geweest. Het album ging triple platinum in Frankrijk, verkocht een half miljoen exemplaren wereldwijd, en introduceerde het duo aan een publiek dat hongerig was naar iets authentieks, iets dat bruiste van levensvreugde zonder zijn wortels te verloochenen.
Wat volgde was een carrière die de grenzen van ‘wereldmuziek’ opblies. Ze speelden niet alleen op festivals, ze headlinden Glastonbury’s Main Stage, Coachella en Lollapalooza. Ze waren niet alleen voorprogramma, ze toerden maandenlang met U2, Coldplay en Blur. In 2009 kwam David Gilmour, Amadou’s jeugdheld, op het podium om een volledig 80 minuten durend concert als tweede gitarist mee te spelen.
Die betrokkenheid kwam niet uit medelijden of exotisme. Het kwam uit de muziek zelf, een sound die Mariam consequent omschreef als ‘blues en rock ‘n’ roll’, geen ‘Malinese blues’ of andere etikettering die de westerse muziekindustrie zo graag opplakt. “We groeiden op met de radio”, legde ze uit in interviews rond de albumrelease. “Stevie Wonder, Ray Charles, Pink Floyd, Bad Company. We deelden dezelfde muzikale cultuur.” Die universaliteit, gecombineerd met Amadou’s klaterende gitaarspel en de hypnotische ritmes van Mali, maakte hen tot iets unieks, een brug die nooit voelde als een compromis.
Hun live-reputatie was legendarisch. Fans beschrijven hun concerten als ‘een explosie van vreugde’, optredens waarin dansen geen optie was maar een verplichting. In 2012 maakten ze geschiedenis met hun Eclipse-concerten, volledig in het donker voor publiek en muzikanten, een immersieve ervaring waarin iedereen muziek ervoer zoals Amadou en Mariam dat altijd hadden gedaan. Het was kenmerkend voor hun artistieke moed, nooit bang om grenzen te verleggen, nooit tevreden met het voor de hand liggende.
Zeven jaar, één laatste gesprek
‘L’amour à la Folie’ is het resultaat van zeven jaar werk, vastgelegd in fragmenten tussen tournees door. Producer Pierre Juarez, door Toumani Diabaté ‘de astronaut’ genoemd vanwege zijn vermogen om boven de muziek te zweven en te horen wat anderen missen, had al samengewerkt met het duo in 2017 bij Matthieu Chédids Lamomali-project. Voor dit album kreeg hij een duidelijke opdracht: combineer Amadou’s verlangen naar blues-gitaarsolos met Mariams behoefte aan dans en feest.
Juarez vond zijn referentiepunt in ‘Kobe Ye Watiye’, een track van hun vroegste cassette-releases als ‘Le Couple aveugle du Mali’, alleen Mariams stem en Amadou’s gitaar. “Dat wilde ik terugvinden”, vertelde hij in interviews, “maar dan met een productie van vandaag eromheen, terwijl de kern behouden blijft.” Het resultaat is wat hij omschrijft als een ‘Malinese lo-fi blues-album’, traditionele instrumenten naast 808-basses uit hedendaagse hiphop, auto-tune die Mariams stem subtiel behandelt zonder ooit de emotie te verliezen.
Drie tracks werden toevertrouwd aan Busy Twist, de Britse underground dance-producer die naar Mali reisde om met het duo te werken. Zijn Afro-Latin-Caribbean-invloeden vormen een perfect complement bij Juarez’ ruimtelijke geluiden. Samen creëren ze een album dat ademt, soms strak en minimalistisch, dan weer uitbundig en vol, maar altijd met Amadou’s gitaar als kompas.
Het opnameproces was uniek. Geen traditionele studiomaquettes, maar jams, soms tien minuten durende Malinese trances die later werden gedestilleerd tot songs. Amadou hield van lange intro’s, van tijd nemen om een sfeer op te bouwen. Die voorkeur botste soms met de eisen van streamingformats, maar Juarez bleef trouw aan de artistieke visie: “Als de artiesten gelukkig zijn met hun muziek, maakt commercieel succes niet uit.”
De laatste luistersessie met het koppel leverde het mooiste compliment op: ze stonden op en dansten voor de speakers. Drie dagen later valideerde Amadou de laatste details. Hij zou het voltooide album nooit meer horen.
Track voor track door de liefde
Het album opent met ‘Bienvenue à la maison’, welkom thuis. Het is een programmatische keuze: dit is geen afscheid maar een thuiskomst, een terugkeer naar de essentie van wat Amadou & Mariam altijd waren. Amadou’s gitaar kletert door de speakers met die karakteristieke helderheid die zijn spel altijd had, ondersteund door Mariams stem die je meeneemt zonder ooit te duwen.
‘Sonfo’, met Congolese rumba-prins Fally Ipupa, is een hoogtepunt, moderne lo-fi blues die zich keert tegen het gif van roddels. De extended versie die het album sluit, track 13, geeft de song de ruimte om volledig te ademen, met Ipupa’s vocalen die zich als zijde door de Malinese ritmes weven. Het is een perfecte demonstratie van Amadou & Mariams vermogen om samenwerkingen organisch te laten voelen, nooit geforceerd.
Dan komt de terugkeer waar fans op hoopten: ‘Mogulu’, gecomponeerd door Manu Chao. Twintig jaar na ‘Dimanche à Bamako’ vindt de Spaans-Franse troubadour opnieuw de chemie met het duo. Het is een vreugdevolle reünie, een track die je uitnodigt om mee te zingen, mee te dansen, deel te worden van de viering. Het woord betekent ‘mensen’ in Bambara, en de song eert precies dat: de ontmoetingen, de reizen, de diversiteit die Amadou & Mariam altijd omarmden.
De titeltrack ‘L’amour à la folie’ draagt nu een gewicht dat bij de opname niet voorzien kon worden. “Chéri, je t’aime jusqu’à la mort!” zingt Mariam, “Lieverd, ik hou van je tot de dood!” Het is een regel die ze eerder neuriede op ‘M’Bife Blues’, maar die nu voelt als profetie. Het refrein, “L’amour sans frontières, c’est l’amour à la folie”, liefde zonder grenzen is waanzinnige liefde, definieert perfect wat dit album is: liefde die geen rekening houdt met grenzen, ook niet met die tussen leven en dood.
‘La vie est belle’, geproduceerd door Busy Twist, is puur dansbaar plezier, een hypnotisch syncopated ritme dat je voeten in beweging zet nog voor je hersenen het doorhebben. Het is Amadou & Mariam op hun meest uitbundige, een herinnering aan waarom hun liveshows legendarisch waren.
Maar het album gaat niet alleen over vreugde. ‘Généralisé’ heeft een Pink Floyd-achtige atmosfeer, niet voor niets groeiden Amadou & Mariam op met Gilmour en Wright, en reflecteert op de fragiele situatie in Mali en bij uitbreiding de wereld. ‘On veut la paix’, we willen vrede, heeft een 60s sound-system-esthetiek en doet denken aan de tijd waarin protest en hope hand in hand gingen. Het zijn momenten van bezinning tussen de dans, reminders dat Amadou & Mariam nooit alleen entertainers waren maar ook getuigen van hun tijd.
Het album sluit met ‘Tanu’, een bezwerend lied over solidariteit dat eindigt met de woorden “I am grateful to you, I salute you.” Het is moeilijk om dit nu niet te horen als Mariams eerbetoon aan Amadou, al was het niet zo bedoeld. Maar dat is de magie van postume releases, ze krijgen betekenissen die hun makers niet konden voorzien.
De esthetiek blijft, de betekenis groeit
Wat ‘L’amour à la Folie’ niet is: een radicale breuk, een experimenteel statement, een poging om alles anders te doen. Wat het wel is: Amadou & Mariam op hun meest verfijnde, een destillatie van alles waar ze goed in waren. De productie is modern maar nooit opdringerig. De songs zijn toegankelijk maar nooit simplistisch. De emotie is aanwezig maar nooit sentimenteel.
Voor sommige luisteraars zal dit een tekort zijn. Na bijna vijftig jaar maken Amadou & Mariam nog steeds Amadou & Mariam-muziek, spare, guitar-led Malian pop shaped by the cyclical phrasing of desert blues. Er zijn geen verrassende stilistische wendingen, geen genre-defying collaborations die de gevestigde orde op zijn kop zetten. Maar dat miskent wat het duo altijd heeft gedaan: niet vernieuwen om het vernieuwen, maar perfectioneren wat werkt.
En wat werkt, werkt verdraaid goed. Amadou’s gitaarspel is nog steeds uniek, dat klaterende, heldere geluid dat zowel van rock als van Malinese traditie put. Mariams stem heeft nog steeds die combinatie van kracht en kwetsbaarheid, dat vermogen om je mee te nemen zonder dramatics. De ritmes zijn nog steeds onweerstaanbaar dansbaar. De productie geeft het allemaal de ruimte om te ademen.
De terugkeer van Manu Chao past perfect in dit verhaal. Hij was er bij het begin van hun internationale doorbraak, en nu is hij er bij het einde van hun samenwerking als duo. Zijn bijdrage aan ‘Mogulu’ voelt niet als nostalgie maar als continuïteit, een herinnering dat goede muzikale chemie geen houdbaarheidsdatum heeft.
Wat het album tilt boven ‘gewoon goed’ is de context. Dit is niet zomaar het negende album van een gevestigde act. Dit is het laatste gesprek tussen twee mensen die elkaar in 1977 ontmoetten op het Bamako Institute for the Young Blind, die in 1980 trouwden en begonnen op te treden, die vijf decennia lang muziek maakten die culturele grenzen overschreed zonder ooit hun identiteit te verloochenen. Elk nummer krijgt extra gewicht door die wetenschap. Elke interactie tussen Amadou’s gitaar en Mariams stem wordt een herinnering aan wat was.
Mariams kracht, Amadous nalatenschap
Het meest opmerkelijke aan dit album is misschien wel wat er niet in staat: twijfel. Er is geen zoektocht naar een nieuw geluid zonder Amadou, geen tastende pogingen om te definiëren wat Amadou & Mariam betekent in enkelvoud. Mariam gaat gewoon door, met dezelfde muzikanten, dezelfde energie, dezelfde overtuiging. Ze toert, ze speelt festivals, ze brengt dit album uit. Het is geen statement maar een vanzelfsprekendheid.
Die houding weerspiegelt iets essentieels over Amadou & Mariam: ze waren nooit een act die zichzelf als tragisch definieerde. Ja, ze waren blind. Ja, ze kwamen uit een van de armste landen ter wereld. Ja, ze verloren partners en familie. Maar hun muziek ging altijd over vreugde, over dans, over de kracht om door te gaan. Mariam eert Amadou niet door te stoppen maar door precies te doen wat ze altijd deden, muziek maken die mensen samenbrengt.
In de laatste luistersessie stonden Amadou en Mariam op om te dansen voor de speakers. Het is een beeld dat blijft hangen: twee mensen die zeven jaar werk horen materialiseren, die eindelijk de voltooide versie beleven van wat ze in fragmenten hadden opgebouwd. En wat doen ze? Ze dansen. Geen analyse, geen kritische evaluatie, geen discussie over of track vijf niet beter na track acht had gekund. Gewoon dans, pure vreugde in het moment.
Dat is wat Mariam nu doorgaat, niet uit plicht of financiële noodzaak, maar omdat dit is wat de muziek vraagt. ‘We want people to sing with us, dance with us, party with us!’ zei ze recent. Het is geen uitnodiging maar een verwachting, geen verzoek maar een eis. En na vijftig jaar hebben ze het recht om die eis te stellen.
Conclusie
‘L’amour à la Folie’ is geen perfect album. Het zal niemand verrassen die bekend is met het oeuvre van Amadou & Mariam. Het biedt geen radicale nieuwe visie op Afrikaanse muziek of wereldmuziek of wat voor label je er ook op wilt plakken. Maar het is wel een prachtig vervaardigde, emotioneel resonante plaat die recht doet aan een halve eeuw muzikaal partnerschap.
De productie is gelaagd maar nooit druk, modern maar nooit trendy. Pierre Juarez en Busy Twist begrijpen wat Amadou & Mariam uniek maakte en geven dat de ruimte. De songs zijn sterk, met meerdere hoogtepunten, ‘Sonfo’, ‘Mogulu’, de titeltrack, en geen echte misstappen. De emotionele impact is onmiskenbaar, al moet je oppassen dat de context je oordeel niet vervormt.
Wat het album tilt is de combinatie: de muzikale kwaliteit, de historische betekenis, de menselijke kant. Dit is het slot van een verhaal dat begon in 1977 op een school voor blinden in Bamako, dat de wereld rondging via Abidjan, Parijs, Glastonbury, Coachella en ontelbare andere plaatsen. Het is een verhaal over twee mensen die bewezen dat beperkingen geen grenzen zijn, dat authenticiteit en commercieel succes kunnen samengaan, dat liefde, voor elkaar, voor muziek, voor het publiek, de sterkste drijfveer is die er bestaat.
Amadou is gegaan, maar zijn stem en muziek resoneren nog steeds. Mariam zet de reis voort met de vanzelfsprekendheid van iemand die weet dat de muziek groter is dan één persoon, dat de missie, Malinese muziek naar de wereld brengen, grenzen doorbreken, mensen laten dansen, niet stopt omdat één van de stemmen stilvalt. (8/10) (Because Music)