“I am the last, Daddy, last of us,” zingt Mavis Staples met bevende stem op ‘Human Mind’, en in die ene zin valt de last van 75 jaar Amerikaanse muziekgeschiedenis samen. De laatste overlevende van The Staple Singers, de stem die naast Martin Luther King Jr. de Freedom Highway bezong, de vrouw die gospel, soul en de burgerrechtenbeweging onlosmakelijk met elkaar verweven heeft – ze staat er nog steeds, op 86-jarige leeftijd, en ze heeft iets te zeggen. Waar Aretha Franklin, Ella Fitzgerald en Nina Simone ons al hebben verlaten, is Mavis Staples de vergeten legende die weigert te verdwijnen. En met ‘Sad and Beautiful World’, haar veertiende soloalbum, levert ze het bewijs dat zij misschien wel de belangrijkste Amerikaanse stemmen van de twintigste én eenentwintigste eeuw is. Dit is geen nostalgisch afscheid, geen sentimentele ererondje. Dit is een statement van een kunstenaar die nog altijd relevanter is dan de meeste artiesten die een derde van haar leeftijd zijn.
Toen Staples begin augustus in een uitverkocht Tivolivredenburg stond, schuifelend op haar instappers naar de microfoon, gebeurde er iets magisch. Die diepe, aardse, spirituele stem vulde de zaal alsof er geen dag was voorbijgegaan sinds de gloriedagen van The Staple Singers. Ze zong die avond al ‘Chicago’ en ‘Human Mind’ , nummers die drie maanden later het hart zouden vormen van dit album. Het was toen al duidelijk: hier stond iemand die de essentie van wat Amerikaanse muziek betekent nog altijd begreep.
Producer Brad Cook, die recent triomfen scoorde met Waxahatchee en Bon Iver, kiest voor een briljant eenvoudige aanpak: hij bouwt alles rondom Mavis’ stem. Hij begon de sessies bij Lost Boy Sound en Chicago Recording Company met alleen drums en piano, nam eerst haar vocalen op, en legde daarna pas de instrumentatie eromheen. Het resultaat is een productie die zo transparant is dat je elk aderige detail van haar 86-jarige stemband hoort, elke emotionele breuk, elke adempauze ,en dat is precies de bedoeling. Dit is geen stem die gepolijst moet worden; dit is een stem die door 75 jaar geschiedenis is gesmeed.
De songkeuzes zijn briljant en onverwacht. Het openingsnummer ‘Chicago’, geschreven door Tom Waits en Kathleen Brennan, wordt getransformeerd tot een persoonlijk verhaal over de Great Migration die de Staples familie zelf heeft gemaakt. Met Buddy Guy op gitaar , die diezelfde reis van het Zuiden naar Chicago maakte , en Derek Trucks’ glijdende slide, wordt het nummer een locomotief die vooruitraast met de kracht van een volksverhuizing. Hier hoort Staples’ stem thuis: breed, warm, gevuld met de geschiedenis van duizenden stemmen die voor haar dezelfde reis maakten.
‘Beautiful Strangers’ van Kevin Morby krijgt nieuwe urgentie in Staples’ handen. De referenties naar politiegeweld, de dood van Freddie Gray, de Pulse nightclub shooting , ze zingt ze met de gezaghebbende rust van iemand die dit allemaal al heeft gezien, al heeft overleefd. MJ Lenderman en Rick Holmstrom leveren subtiele gitaarlijnen die de woorden ruimte geven om te ademen, om te wegen.
De titelsong, oorspronkelijk van Mark Linkous’ Sparklehorse uit 1995, is een funeral march die handelt over de onmogelijke verzoening tussen “sad” en “beautiful”. Linkous, die in 2010 zelfmoord pleegde, schreef het lied in de nasleep van zijn bijna-fatale overdosis. Colin Croom van Twin Peaks levert pedal steel die als een rouwklacht door het nummer heen slingert. Staples’ fluisterende intensiteit maakt van het nummer een zegening: “Sometimes days go speeding past, sometimes this one seems like the last.” Haar interpretatie is een meditatie op sterfelijkheid van iemand die het einde ziet naderen maar de schoonheid blijft zoeken.
Het emotionele centrum van het album is ‘Human Mind’, het enige originele nummer, speciaal geschreven door Hozier en Allison Russell voor dit project. “Even in these days I find, this far down the line, I find good in us, sometimes,” zingt ze, en haar stem zweeft boven dat laatste woord alsof ze zichzelf ervan moet overtuigen. Staples bekende dat ze in tranen was bij de eerste opname, het is niet moeilijk te begrijpen waarom. “I deal in loss, Daddy, I am the last, Daddy, last of us. Ain’t always easy to believe. I miss my family.” Dit is een Muscle Shoals-stijl crescendo waarin acht decennia Amerikaanse geschiedenis neerdaalt op één stem.
Leonard Cohen’s ‘Anthem’ wordt een hymne aan veerkracht. De manier waarop ze kracht verzamelt naarmate het nummer vordert, hoe haar stem kraakt van emotie bij de regel “they’re going to hear from me”, hoe ze 250 jaar Amerikaanse geschiedenis oproept in de frasering van één enkel woord, “thundercloud’, halverwege het sombere, hoorngevulde R&B-arrangement. Dit is vakmanschap op het hoogste niveau.
Curtis Mayfield’s ‘We Got To Have Peace’ wordt gezongen alsof het gisteren geschreven was. En waarom ook niet? De oorlogen die Mayfield beschreef, de leiders “too dumb to understand the message” , Staples zingt het in 2025 met dezelfde urgentie als in de jaren zeventig. Haar werk is niet voltooid. Dr. King zou trots zijn geweest, maar niet verrast.
Het album sluit af met Eddie Hinton’s ‘Everybody Needs Love’, een knik naar de Muscle Shoals-opnamesessies van The Staple Singers. Het is een zachte landing na een emotioneel uitputtende reis, een herinnering dat liefde en verbinding uiteindelijk prevaleren.
Als er kritiek mogelijk is op dit album, dan is het dat sommige nummers in het midden, ‘Hard Times’ en ‘Godspeed’, iets minder urgent aanvoelen dan de rest. Gillian Welch’s ‘Hard Times’ is prachtig gezongen maar mist de emotionele lading van de hoogtepunten. Frank Ocean’s ‘Godspeed’ werkt beter, maar ook hier voelt het alsof Staples iets meer had kunnen graven.
Maar dit zijn kleine kanttekeningen bij een album dat in bredere zin een triomf is. ‘Sad and Beautiful World’ is een monument van een kunstenaar die weigert te zwijgen, die op 86-jarige leeftijd nog altijd geloof heeft in de kracht van muziek om mensen te bereiken, te veranderen, te troosten. Het is een album dat laat zien dat ervaring, levenslessen en doorzettingsvermogen uiteindelijk zwaarder wegen dan jeugdige energie.
Een meesterwerk? Dat zal de tijd moeten uitwijzen. Tienen worden niet zomaar gegeven, die verdien je pas als het werk de tand des tijds doorstaat. Maar dit is zonder twijfel een van de sterkste albums uit Staples’ indrukwekkende tweede act, en een essentieel document van een levende legende die ons blijft herinneren aan wat Amerikaanse muziek, in zijn puurste vorm, vermag. Mavis Staples is de laatste van haar generatie. Laten we luisteren zolang we nog kunnen. (9/10) (Anti records)