Protestzangeres Sophie Straat wist met haar debuut EP ’t is niet mijn Schuld’ meteen een Edison in de wacht te slepen. De jury prees haar actualiteit en urgentie. De verwachtingen voor haar debuutalbum ‘Smartlap Is Niet Dood’ zijn dan ook hoog. De titel is meteen raak: een ode aan het levenslied, volgens haar de ideale vorm voor haar protestteksten: “Ik wil de nieuwe Zangeres Zonder Naam zijn.”
Uiteindelijk lukt het om de wifi verbinding te leggen met Sophie, ergens in Amsterdam. Haar stad waaruit ze een tijdje was verhuist vanwege de sky high huurprijzen. Een geval van gentrificatie: de opwaardering van een wijk, waardoor de oorspronkelijke bewoners worden verdreven en de nieuwkomers op de woningmarkt geen schijn van kans hebben. Iets dat ze ook zag gebeuren in De Pijp, haar geboortegrond aan de rand van het Amsterdamse centrum. “Ik nam het als afstudeerproject op de kunstacademie. Ik wilde iets met gentrificatie en zocht naar de beste manier om dat project vorm te geven. Om een lang verhaal kort te maken: Ik kwam uit bij zingen en liedjes maken.” Voor het effect bleek dat een gouden greep. “Ik had hiermee een manier gevonden dat mensen letterlijk gingen zeggen wat ik ook zei. Ze pakten mijn berichten echt op.”
Sophie houdt het kort en duidelijk. “Voor het afstudeerproject had ik een liedje nodig en toen kwam ik bij Wieger terecht.” Wieger is Wieger Hoogendorp, producer en muzikant, bekend van werk met onder meer Caro Emerald en Goldband. En nu dus ook met Sophie Straat. “Toen ik Wieger leerde kennen was Goldband nog niet zo groot als nu. Hij had wel veel meer ervaring dan ik, maar was ook nog echt aan het zoeken wie hij was en wat hij wilde. Met hem samen hebben we de single ‘Groen Amsterdam’ opgenomen, een smartlap.
Een duidelijke keuze voor het genre. “Bij gentrificatie ging ik me ook afvragen van wie Amsterdam eigenlijk is. Dan kom je al snel bij dat genre uit, het hoort bij de stad. Ook omdat ik het wil hebben over de inclusiviteit en exclusiviteit van de stad. Dat zit ook in de smartlap: heel inclusief omdat een samenhorig gevoel geeft als iedereen het meezingt in de kroeg. Maar ook exclusief omdat het niet voor iedereen is gemaakt en niet iedereen zich erin thuis voelt.
Na ‘Groen Amsterdam’ volgden meerdere smartlappen. “Het was gewoon heel leuk. Dat is de simpele reden. En Wieger en ik vonden elkaar heel erg leuk dus bleven we gewoon naar de studio gaan. We merkten dat we supergoed samen werkten. We wilden dit weer doen, en weer doen, en weer doen.” Het resulteerde in een aantal nieuwe nummers en een relatie tussen beiden.
De combi tussen vorm en inhoud, tussen smartlap en protesttekst, is ogenschijnlijk opmerkelijk. Maar Sophie pareert direct en komt met een voorbeeld, niet-Amsterdams overigens: De Zangeres Zonder Naam. “Ik wil gewoon zijn wat zij heeft gedaan. Ik heb heel veel inspiratie uit haar gehaald. Ook geleerd dat het levenslied veel meer is dan een gebroken hart en verliefd zijn. In haar liederen kwam ze ook op voor minderheden en de LHBTIQ+ community. Ze heeft liedjes gemaakt tegen de Vietnam oorlog. Zij is in al die dingen echt de barricade opgegaan met haar smartlappen.
Sophie probeert nieuw protestleven te blazen in de smartlap. Sommigen omarmen het en vinden het vernieuwend, ondanks de al lange tradities. Anderen vinden haar uitgesproken teksten soms echter te ver gaan, zoals in het nummer tegen politiegeweld ‘Wat Is Het Kut Om Agent Te Zijn’. “Er zullen altijd mensen zijn die het met je oneens zullen zijn, zeker als je echt iets te zeggen hebt. En als er geen haat is tegen mij, dan heb ik het ook niet hard genoeg geroepen. Het moet altijd schuren.”
Ondertussen blijft Sophie op zoek naar de passende genres of media voor haar projecten. “Ik ben nog steeds films aan het maken, over dezelfde onderwerpen als waar ik over zing. Zo maak ik nu met Flo Meijer ook een film voor bij het album. Het wordt een soort drieluik muziekfilm, en komt twee weken na het album uit.” Dus haar muziek is ook kunst? “Honderd procent. Het was begonnen als een kunstproject en het is alleen maar het medium dat ik toevallig aan het gebruiken ben.”
Voor de keuze van de onderwerpen gaat ze voor wat haar raakt, als persoon. “Maar ze hebben niet alleen een invloed op mij. Gentrificatie is een wereldwijd probleem. Ook feminisme is natuurlijk heel groot. Zo gaat het liedje ‘Mooier Als Je Lacht’ over een gigantisch maatschappelijk probleem voor alle vrouwen, en niet alleen voor mij alleen.” Het nummer haalt op directe toon de mannelijke straatintimidatie aan… en de impact… Hoewel het geen smartlap is staat het toch op ‘Smartlap Is Niet Dood’. “Daarop zullen dus niet alleen levensliederen te horen zijn, ook de modernere popmuziek krijgt een plaats. Daar luister ik zelf ook veel naar. En de smartlap is iets wat ik niet dagelijks opzet. We hebben samen steeds gezocht naar welk genre het beste past bij het liedje. Zo is ‘De Vergiffenis’ een rustige, kerkelijke gitaarsound geworden.“ Sophie zegt duidelijk ‘we’, Wieger en haarzelf. “Ja, Wieger is de producer en ik doe de rest er omheen, zoals het visuele, en zing het in. Maar we bedenken samen wat het nummer nodig heeft. En ook de teksten doen we vaak samen.”
Samen, maar onder de noemer van Sophie Straat, terwijl ze eigenlijk Sophie Schwartz heet… “Ik moest een artiestennaam hebben en Sophie Straat was al mijn bijnaam. Dat was dus makkelijk gekozen. Ik had er eigenlijk niet lang over gedacht. Ook omdat ik toen niet had verwacht dat zoveel mensen naar mijn muziek zouden luisteren.” Geschrokken? “Nee, positief verrast.” En jouw verwachting voor het nieuwe album?” Ik moet nog zien wat er dan gaat gebeuren, maar ik hoop dat er een beweging komt, dat er iets gaat veranderen door de liedjes. Misschien dat er wel een kamervraag wordt gesteld, door de liedjes. Dat het kwartje valt bij de mensen. Daar doe ik het voor.”
Het spreekwoordelijke kwartje bestaat echter niet meer. Dat was in de tijd van Mary Servaes, de Zangeres Zonder Naam, de ‘Koningin van het Levenslied’. Nu, precies vijfentwintig jaar na haar dood wordt ze nog steeds geëerd. Ook door Sophie Straat. Die legt anno 2023 de lat zelf heel hoog: “Ik wil de nieuwe Zangeres Zonder Naam zijn.” Het oordeel is aan U, de luisteraar, vanaf 3 maart via het album ‘Smartlap Is Niet Dood’.
Foto’s (c) Sophie Schwartz
