De muur had geen schijn van kans. In oktober 1984 staarde Tom Petty naar het zoveelste mengpaneel in de zoveelste steriele Los Angeles-studio, luisterend naar dezelfde ‘Southern Accents’-tracks waarmee hij al twee verdomde jaren lang worstelde. De cocaïne hielp niet. De druk hielp niet. Het feit dat hij een klein fortuin had uitgegeven om een of ander ongrijpbaar artistiek visioen te vangen dat steeds verder leek weg te glijden met elke overdub, hielp al helemaal niet. Dus deed hij wat elke normale persoon zou doen: hij sloeg zijn linkerhand met zoveel kracht tegen de studiomuur dat hij hem volledig verminkte.
“Dokters zeiden dat hij misschien nooit meer gitaar zou kunnen spelen”, herinnert Stan Lynch zich, destijds drummer van de Heartbreakers. De ironie was bijna te perfect, rock’s meest authentieke stem van dat moment, tot zwijgen gebracht door zijn eigen zoektocht naar artistieke perfectie. Acht maanden later stond Petty op het podium van Los Angeles’ art-deco Wiltern Theatre, diezelfde hand om de hals van zijn Rickenbacker geklemd, spelend alsof zijn leven ervan afhing. Wat in veel opzichten ook zo was. Het resulterende album, ‘Pack Up the Plantation: Live!’, zou meer worden dan alleen een concertopname, het was het bewijs dat je soms volledig moet breken voordat je kunt genezen.
Het is ook een van drie live albums uit de vroege jaren ’80 die naar mijn mening het absolute toppunt vertegenwoordigen van wat live opnames kunnen bereiken. Naast Queen’s ‘Live Killers’ (1979) en Touré Kunda’s ‘Live: Paris-Ziguinchor’ (1984) vormt Petty’s live statement een heilige drie-eenheid van albums, in mijn platenkast, die iets cruciaal bewijzen: wanneer bands zich op breekpunten bevinden, creatief, emotioneel, spiritueel, kan live performance hun redding worden.
Dit zijn geen willekeurige keuzes. Elk album werd geselecteerd op basis van vier belangrijke criteria: de onmiskenbare kwaliteit van de muzikale uitvoeringen, de tastbare live energie die decennia later nog steeds praktisch uit de speakers springt, het buitengewone vakmanschap dat goede bands transformeert tot de beste live bands, en het belangrijkste: hoe elke opname iets essentiëls toevoegt aan de catalogus van hun makers dat geen studio-album had kunnen bieden. In een tijd waarin live albums vaak werden gezien als contractuele verplichtingen of noodoplossingen, bewijzen deze drie dat het format, op zijn best, iets kan vastleggen wat studio-toverij nooit zou kunnen: het geluid van mensen die zichzelf voorbij hun vermeende grenzen duwen.
De timing was geen toeval. De jaren tussen 1979 en 1985 vertegenwoordigden een sweet spot in de rockgeschiedenis, nadat de punk het rock-establishment had afgebroken, maar nog voordat MTV alles zou hervormen tot hapklare visuele nuggets. Opnametechnologie was eindelijk geëvolueerd om het volledige spectrum van een live performance vast te kunnen leggen, terwijl de arena-rockcultuur zijn absolute hoogtepunt bereikte. Dit waren de laatste stuiptrekkingen van een tijdperk waarin de reputatie van een band leefde of stierf op hun vermogen om een menigte te bewegen, avond na avond, stad na stad.
Maar meer dan dat documenteert elk van deze albums bands op cruciale overgangsmomenten, momenten waarop alles wat ze dachten over zichzelf te weten werd uitgedaagd. Voor Petty was het de worsteling tussen artistieke ambitie en roots-rock-authenticiteit. Voor Queen was het de spanning tussen progressieve naar vaudeville neigende complexiteit van de eerste drie albums en anthem-achtige kracht vanaf ‘ News of the World’ die hun voorgoed het supersterrendom in zou catapulteren. Voor Touré Kunda was het de hartverscheurende uitdaging om door te gaan na het verlies van hun spirituele leider en oudste broer. Wat uit deze opnames naar voren komt is niet alleen geweldige muziek, het is het geluid van veerkracht zelf.
De Plantation Sessies
Als je wilt begrijpen wat Tom Petty en the Heartbreakers ten diepste waren, hoef je alleen maar te luisteren naar hun versie van ‘Shout’ op ‘Pack Up the Plantation’. Wat de Isley Brothers in 1959 als een gospel-achtige uitbarsting hadden bedoeld, maken Petty en zijn mannen tot iets dat klinkt alsof het rechtstreeks uit zijn hart komt, en dat ook nog eens op de beste manier mogelijk. Het is niet zomaar een cover. Het is een statement van intentie, een manifesto in bijna tien minuten rock-‘n’-roll die uitgroeit tot een epische jam. Opgenomen in het Richfield Coliseum in Ohio in 1983, bouwt hun versie langzaam op tot iets wat klinkt alsof het rechtstreeks uit Petty’s hart komt, en dat ook nog eens op de beste manier mogelijk. Mike Campbell’s gitaar bijt en klauwt, Stan Lynch’s drums bonken als een hart op het punt van exploderen, en Petty zelf, jezus, Petty zingt alsof zijn leven ervan afhangt. Wat het ook deed. “Tom klinkt gepassioneerd en indrukwekkend wanneer hij zich in zijn vroege nummers vastbijt”, schreef Jimmy Guterman ooit, “en de Heartbreakers zijn een onmiskenbaar geweldige band.” Maar dat verklaart nog steeds niet de pure alchemie die op dit album plaatsvindt, de manier waarop een band die net terug was van de rand van de afgrond ineens klonk alsof ze opnieuw hadden ontdekt waarom ze ooit waren begonnen.
Neem ‘Needles and Pins.’ De meesten van ons kenden het als een relatief tam popliedje van de band Smokie,maar in handen van Petty en Stevie Nicks, die speciaal voor deze opnamen langskwam, wordt het getransformeerd tot een echte rockklassieker. Nicks’ harmony op het refrein voegt een laag melancholie toe die het nummer naar een heel ander niveau tilt, terwijl Petty’s interpretatie elke regel doordrenkt met een urgentie die het origineel nooit had, en dat allemaal in slechts 2 minuten en 25 seconden.
Dit is waarom ‘Pack Up the Plantation’ meer is dan gewoon een live album, het is het geluid van een band die zichzelf terugvindt. Petty leefde rock-‘n’-roll niet alleen, hij ademde het, hij was het. En die band achter hem? Pure magie. Maar het echte geheim van dit album zit in iets wat geen studio ooit kan reproduceren: de opbouwende anticipatie van een publiek dat steeds gretiger wordt om deel te nemen aan de ervaring. Je hoort het opbouwen van nummer tot nummer, deze collectieve energie die groeit tot het punt waar duizenden stemmen samensmelten met die van Petty. Op ‘Refugee’ wordt het publiek praktisch een extra bandlid, hun stemmen zo luid en zo perfect in sync dat je alleen maar kunt denken: verdomme, was ik daar maar bij geweest. Dit zijn de concerten waarbij iedereen had willen zijn, waar de grens tussen performer en publiek volledig verdwijnt. Het is het geluid van een gemeenschap die zich vormt rond drie akkoorden en de waarheid.
Killer Queen’s Laatste Dans
Als Tom Petty in 1985 probeerde terug te vinden wat hij was kwijtgeraakt, dan documenteert Queen’s ‘Live Killers’ een band die nog niet eens wist dat ze iets zouden gaan verliezen. Opgenomen tussen januari en maart 1979 tijdens hun Jazz-tour door Europa, vangt het album Queen op het absolute hoogtepunt van hun rock-krachten, op het laatste moment voordat ze zouden transformeren van hongerige rockers tot onbereikbare megasterren. De ironie is dat de bandleden zelf het album haatten. “Het enige live aan Live Killers is de bassdrum”, grapte drummer Roger Taylor later, een niet zo subtiele verwijzing naar hoeveel studio-magie er was gebruikt om de opnames te redden. Gitarist Brian May was al even ontevreden met de uiteindelijke mix, die de band zelf had gedaan in hun eigen Mountain Studios in Montreux.
Maar soms ligt de kracht van een opname niet in technische perfectie, maar in het vastleggen van een moment dat nooit meer zal terugkeren. En ‘Live Killers’ doet precies dat, het bewaart voor de eeuwigheid het geluid van vier mannen die nog geloofden dat ze de wereld konden veroveren door gewoon harder, slimmer en theatraler te zijn dan iedereen anders. Nergens wordt dat duidelijker dan tijdens ‘Brighton Rock,’ waar May’s gitaarsolo uitgroeit tot een twaalf minuten durende showcase van pure virtuositeit. Met zijn karakteristieke delay-effecten creëert hij geluidslagen die voelen alsof ze uit de ruimte komen, terwijl Freddie Mercury het publiek dirigeert alsof hij de maestro is van het grootste orkest ter wereld. Het is overmoedig, het is bombastisch, het is precies waarom we van Queen hielden voordat we allemaal wisten dat we dat deden. Om dat te bereiken moest Mercury eerst komen te overlijden helaas. Het echte hart van ‘Live Killers’ klopt in ‘Spread Your Wings’, een nummer dat in alles laat zien waarom Queen zo verdomd goed was. Mercury’s stem straalt pure kracht uit, elk woord doordrenkt met de overtuiging van een man die weet dat hij iets bijzonders aan het creëren is. En wanneer het publiek begint mee te zingen, wanneer duizenden stemmen samenkomen in perfecte harmonie, dat is het moment waarop je begrijpt wat rock-‘n’-roll werkelijk betekent. Voor degenen die het geluk hadden om dit live mee te maken, is deze track voor altijd gegrift in het geheugen. Het is kippenvel in zijn puurste vorm.
‘Live Killers’ heeft veel van zulke momenten: ‘Love of My Life,’ waar wat begon als een tedere ballad wordt omgevormd tot iets veel krachtiger, een dialoog tussen artiest en publiek dat zo perfect was dat Queen het vandaag de dag nog steeds nabootst. Duizenden stemmen die in perfecte harmonie samenkomen, die de woorden van Mercury overnemen alsof het een collectief gebed is. Het is een moment dat zo iconisch werd dat Brian May het meer dan veertig jaar later nog steeds speelt, nu met Freddie als videobeeld naast hem op het podium. Als je ooit hebt gezien hoe een hele arena vol mensen de rol van Mercury overneemt terwijl zijn beeltenis naast May staat, nou, dan weet je wat kippenvel betekent. Het is de ultieme bevestiging dat sommige momenten in de muziek simpelweg te krachtig zijn om te sterven, zelfs wanneer de man die ze creëerde dat wel deed. Dit was Queen in hun meest pure vorm: niet de flamboyante showmen die ze zouden worden, maar vier muzikanten die ontdekten dat ze iets hadden gecreëerd dat groter was dan zijzelf.
Afrikaanse Broeders
Waarom staat een band die relatief onbekend is in hetzelfde rijtje als Tom Petty en Queen? Omdat soms zijn de beste verhalen degene die je niet verwacht te horen.
Touré Kunda, letterlijk ‘de gebroeders Kunda’, waren al superstars in Senegal toen ze, zoals zoveel Afrikaanse artiesten in die tijd, de oversteek maakten naar Europa om hun carrière verder op te bouwen. Maar waar anderen faalden of verdwenen in de bureaucratie van de Europese muziekindustrie, slaagden de Touré-broers erin iets nieuws te creëren: een multiculturele band avant la lettre waar de nadruk lag op puur muzikaal vakmanschap. En jezus, wat een vakmanschap. Als je de opening van ‘Live: Paris-Ziguinchor’ hoort, het nummer ‘ Sol Mal’ die percussie die als een hartslag begint en dan uitgroeit tot iets onweerstaanbaars en geniaals, dan begrijp je meteen waarom dit album hier moet worden genoemd. De band wist als geen ander de fusie tussen Afrikaanse muziek en pop en rock leven in te blazen op een manier die authentiek voelde, nooit geforceerd. Tragisch genoeg kwam dit meesterwerk voort uit verdriet. In januari 1983 overleed oudste broer Amadou tijdens een concert in Parijs. In plaats van te stoppen, besloten Ismaïla en Sixu Tidiane terug te keren naar Afrika als eerbetoon aan hun verloren broer en spirituele leider.
Wat volgde werd een onwaarschijnlijke triomftocht met een tournee door heel Afrika. Het hoogtepunt? Hun optreden in Ziguinchor, Senegal, de stad in de Casamance-regio waar de band oorspronkelijk vandaan komt. Een regio die toen zwaar werd geteisterd door rebellengeweld van de MFDC onder leiding van Abbaye Diamacoune Senghor. En toch, ondanks alle onrust, besloot president Abdou Diouf om juist daar naar Touré Kunda te gaan kijken. Het werd een groot verzoeningsfeest, een moment waarop muziek politieke grenzen overschreed. Dit album vertegenwoordigt muzikale perfectie, jazz, pop, rock en mbalax samengesmolten tot iets dat voelt alsof het altijd al had moeten bestaan. Luister naar ‘Martyrs’ of de live versie van hun hit ‘E’mma’ en je begrijpt meteen: de wereld heeft meer van deze muziek nodig. Het resultaat werd de blauwdruk voor alle wereldmuziekartiesten die later succesvol de overstap van Afrika naar Europa zouden maken. Dit concert is zo adembenemend goed dat het onmogelijk genegeerd kan worden.
Een geest in een fles
Wat hebben een man met een gebroken hand in Los Angeles, vier Britse rockers die hun eigen mix haten, en drie Senegalese broers die rouwen om hun verloren leider gemeenschappelijk? Ze bewijzen allemaal hetzelfde: dat er momenten bestaan in de muziek waarin alles samenvalt, pijn, vreugde, verlies, triomf, en dat groeit dan tot iets dat groter is dan de som der delen.
Deze drie albums ontstonden allemaal op breekpunten. Petty die letterlijk brak voordat hij heelde. Queen die op het punt stond te veranderen van hongerige rockers tot onbereikbare iconen. Touré Kunda die uit de as van familietragedie iets nieuws moesten creëren. En in alle drie gevallen was het live performance,dat laatste, pure contact tussen muzikant en publiek ,dat de redding bracht.
In een tijd waarin studio-albums steeds meer gepolijst werden, toonden deze opnames iets anders: de rauwe kracht van het moment, de perfecte imperfectie van echte menselijke verbinding. Je hoort het in de manier waarop Petty’s publiek ‘Refugee’ overneemt. Je voelt het wanneer duizenden stemmen samenkomen tijdens Queen’s ‘Spread Your Wings.’ Je wordt geraakt door de politieke lading van Touré Kunda’s verzoeningsfeest in Ziguinchor. Dit is geen vermaak, maar kunst. Dit is wat mensen beweegt.
Deze albums vertegenwoordigen de laatste stuiptrekkingen van een tijdperk waarin een band’s reputatie leefde of stierf op hun vermogen om een menigte te bewegen. Voordat MTV alles zou veranderen in visuele hapklare brokjes. Voordat digitale perfectie de standaard werd. Deze albums vingen een geest in een fles, die ongrijpbare magie die alleen kan ontstaan wanneer muzikanten en publiek zich overgeven aan hetzelfde moment.
Misschien moest Tom Petty zijn hand breken om te begrijpen wat hij al die tijd had gehad. Misschien hadden we deze albums nodig om ons eraan te herinneren waarom we ooit verliefd werden op rock-‘n’-roll. Niet vanwege de perfectie, maar vanwege de momenten waarin imperfectie iets magisch wordt.
Dat is de kracht van live muziek. Dat is waarom deze albums, decennia later, nog steeds rillingen bezorgen. Ze herinneren ons eraan dat muziek op zijn best niet iets is wat je consumeert, maar iets waaraan je deelneemt. Een gesprek tussen artiest en publiek dat, als alles goed gaat, verandert in iets wat niemand had verwacht. En soms, heel soms, vang je dat moment in een opname